Historische Begraafplaats Groenesteeg
Geschreven door: Bertram Wesselman
Wijkbewoner Tussen de Rijnen en bestuurslid Historische Begraafplaats Groenesteeg
Binnen de wijken van Tussen de Rijnen zijn er nog twee begraafplaatsen. “De Zijlpoort” op de hoek van de Zijlsingel en de Oude Rijn, en “De Groenesteeg” op de hoek van de Zijlsingel en de Nieuwe Rijn.
Hier volgt een korte historische beschrijving van Historische Begraafplaats Groenesteeg en een overzicht van activiteiten die daar hebben plaatsgevonden.
De periode 1813 – 1859
Begin 1813 werd het Nieuwe Bolwerk ingericht als begraafplaats. Stadsarchitect Salomon van der Paauw kreeg de opdracht om een ontwerp te maken voor zowel de begraafplaats als de woning van de doodgraver. Zijn ontwerp was gebaseerd op de Engelse landschapsstijl. De huidige situatie is in feite niet veel anders dan het ontwerp van Van der Paauw. In 1838 werd door de gemeente Leiden een verzoek van de Hervormde Kerk ingewilligd om de administratie en het beheer van de begraafplaats te mogen voeren. De gemeente bleef wel de eigenaar van de begraafplaats. In de periode In 1813-1859 zijn er in totaal 2858 personen op Groenesteeg begraven, slechts 41 in de jaren 1813-1828, 775 in de volgende tien jaar (1829-1838) en 1042 in de daaropvolgende twintig jaar.
De periode 1860 – 1910
In 1860 werd toestemming gegeven om de begraafplaats uit te breiden met het stuk grond dat vanaf het bolwerk naar de hoek Zijlsingel/Nieuwe Rijn loopt. De hortulanus, de heer Heinrich Witte, maakte een ontwerp voor dit nieuwe deel van de begraafplaats. In 1867 werd het toegestaan om staande zerken, zogenaamde stèles, te mogen plaatsen. In 1879 werd, omdat steeds meer nabestaanden een monument op een graf wilden plaatsen, een voorstel aangenomen om daarvoor een jaarlijkse bijdrage van ƒ 1,- te heffen.
Tussen 1890 en 1900 werd de begraafplaats verder uitgebreid met extra vakken. In deze jaren was er ook sprake van overlast en het beschadigen van eigendommen. Om dit tegen te gaan werd de grafmaker Hendriksen benoemd tot (onbezoldigd) rijksveldwachter.
In het eerste decennium van de twintigste eeuw raakte de begraafplaats vol. In 1908 kocht de Hervormde Gemeente het landgoed Rhijnhof om een nieuwe begraafplaats aan te leggen. In 1910 werd Rhijnhof geopend en werd besloten dat er op Groenesteeg geen nieuwe graven meer mochten worden gekocht; wel kon er begraven worden in de reeds gekochte graven. In de periode In 1860-1910 zijn er in totaal 2401 personen op Groenesteeg begraven, gemiddeld één per week.
De periode 1910 – 1982
Nadat Rhijnhof was gesticht kwam er een discussie op gang of de andere begraafplaatsen, waaronder Groenesteeg, niet gesloten moesten worden. In 1927 was er sprake van een nieuwe verbindingsweg tussen de binnenstad en de Zijlsingel, dwars over de begraafplaats die daarvoor zou moeten wijken. Dit plan ging gelukkig niet door. In 1931 is het knekelveld aangelegd, waarnaartoe ook de stoffelijke resten van andere Leidse begraafplaatsen, die werden opgeheven, werden overgebracht.
De begraafplaats Groenesteeg bleef bestaan, maar raakte in verval, omdat grafmaker Hendriksen het werk niet meer aankon. De discussie over het sluiten van de begraafplaats in verband met een eventuele verbinding van de binnenstad naar de Zijlsingel laaide opnieuw op. In 1938 is zo’n brug er toch gekomen: de Weversbrug, echter niet over de begraafplaats maar direct naast de Meelfabriek. Eind 1975 was het zover dat de begraafplaats werd gesloten. In 1978 werden zowel de begraafplaats als de aula rijksmonument. Tussen 1910 en de sluiting in 1975 zijn 709 personen begraven, ongeveer 11 per jaar.
De periode 1983 tot heden
Na de sluiting van de begraafplaats werd het rustig en was het verval nauwelijks nog te keren. Een aantal burgers, verontrust over de slechte toestand waarin de begraafplaats verkeerde, richtte op 11 maart 1992 een stichting op, die plannen maakte om de begraafplaats weer in oude luister te herstellen: ‘Stichting tot instandhouding van de begraafplaats Groenesteeg Leiden’.
De restauratie van de begraafplaats werd uitgevoerd tussen 1993 en 1995. In 2013 bestond de begraafplaats 200 jaar, wat herdacht werd met een jubileumboek, een speurtocht voor schoolkinderen, een theatervoorstelling en de herbegrafenis van de ‘redder van Leiden’, Diederik van Leyden Gael. Deze laatste activiteit werd door 15.000 toeschouwers gadegeslagen. Na de grote restauratie in de jaren 1993-1995 was het in 2014 noodzakelijk opnieuw een restauratie uit te voeren, waarbij de grafhekjes, de nummerpaaltjes en het groen zijn meegenomen in de herstelwerk-zaamheden.
De historische begraafplaats Groenesteeg nu.
De Groenesteeg heeft vandaag de dag een bijzondere uitstraling. Aan de ene kant lijkt het een prachtig park en zou je er bijna gedachteloos gaan joggen/wandelen/picknicken. Tegelijkertijd wordt je op een bijzondere manier bewust van de vergankelijkheid van tijd. Je ziet de graven, maar ook de kracht van de prachtige oeroude bomen. Kortom: een fijne plek om tot rust te komen en je te verwonderen.
De HB Groenesteeg is een plek waar mensen zorgdragen voor deze begraafplaats. Zo worden er nu en in de toekomst verschillende activiteiten georganiseerd, die deze begraafplaats levendig houden:
– Een groep van vrijwilligers onderhoudt elke week de natuur tussen de graven en er zijn regelmatig biologische onderzoeken. Hierdoor is de begraafplaats ook een goed verzorgd gemeentelijk park.
– Een groep van historici maken beschrijvingen van de personen die hier begraven liggen. Regelmatig verschijnen hiervan publicaties.
– Eén keer per maand is er op een zondagmiddag een lezing of rondleiding. Deze zijn gewijd aan een thema dat gerelateerd is aan Leiden in de 19e eeuw en waarvan betrokken personen begraven liggen op de Groenesteeg.
Voor meer informatie:
https://www.begraafplaatsgroenesteeg.nl/activiteiten_2.html
