Trots van de Vestestraat – door Wouter Nijkamp
Aan de Vestestraat in Leiden bevond zich ooit één van de meest vooraanstaande textielfabrieken van Nederland: de Wollendekenfabriek J.C. Zaalberg. Ruim 150 jaar lang werden hier wollen dekens van topkwaliteit geproduceerd – van eenvoudige huisdekens tot luxe jacquarddekens met kleurrijke patronen.
Figuur 1: De wollendekenfabriek van de firma Zaalberg 2025. Foto: Wouter Nijkamp
De fabriek groeide uit tot een begrip in binnen- en buitenland en maakte decennialang deel uit van het dagelijks leven én het stadsbeeld van Leiden.
Oprichting en groei (1814-1900)
De oorsprong van de fabriek ligt in 1814, toen Johannes Cornelis Zaalberg – zoon van een lakenfabrikant aan de Nieuwe Rijn – zijn eigen bedrijf begon in een pand tussen de Herengracht en de Vestestraat. Aanvankelijk werd er vooral ambachtelijk gewerkt, maar al in 1833 nam Zaalberg een stoommachine in gebruik. Daarmee zette hij als een van eersten in Leiden de stap richting industriële productie.
In de decennia daarna breidde het bedrijf zich gestaag uit over het hele gebied tussen de Herengracht en de Uiterstegracht. Naast wollen dekens werden ook duffels en garens geproduceerd. Door voortdurende innovatie wist Zaalberg zich te onderscheiden van ander Leidse textielbedrijven.
Techniek, innovatie en vakmanschap
Een belangrijke mijlpaal kwam rond 1880, toen Zaalberg als eerste in Leiden jacquardmachines inzette. Daarmee konden dekens geweven worden met kleurrijke, ingewikkelde patronen – zogeheten medaillon- en fantasiedekens. Jean Cornelis Zaalberg, een latere telg uit de familie, ontwierp de patronen vaak zelf. Het leverde de fabriek veel lof op tijdens (inter)nationale tentoonstellingen en zelfs koninklijke opdrachten. Zo leverde Zaalberg superfijne wiegendekens voor de jonge prinses Wilhelmina.
De dekens waren gemaakt van 100% zuivere scheerwol – stevig, warm en ademend. Ze varieerden van eenvoudige, effen dekens tot opvallende ontwerpen, zoals de latere Sioux-deken uit 1954 met brede gekleurde strepen. Link: https://www.leidsedeken.nl/post/de-sioux-deken-van-zaalberg#:~:text=Op%20de%20voorjaarsbeurs%20van%201954,noemden%20haar%20de%20Sioux%2Ddeken.
Koninklijk en toonaangevend (1900-1950)
In 1921 kreeg de fabriek officieel het predicaat Koninklijk en ging verder als N.V. Koninklijke Nederlandsche Fabriek van Wollen Dekens v/h J.C. Zaalberg en Zoon. Zaalberg werd daarmee hét nationale merk op het gebied van wollen dekens. Niet alleen voor huishoudelijk gebruik, maar ook voor het leger en de marine. Tijdens beide wereldoorlogen produceerde het bedrijf op grote schaal voor defensie – van dikke militaire dekens tot tochtduffels.
Neergang en sluiting (1950-1963)
Na de Tweede Wereldoorlog veranderde de markt snel. De opkomst van synthetische stoffen, elektrische dekens en vooral het dekbed zorgden voor een dalende vraag naar traditionele wollen dekens. De Leidse textielindustrie kreeg het zwaar. Hoewel Zaalberg lange tijd kon meeconcurreren dankzij kwaliteit en naam, raakten de technieken uiteindelijk verouderd. In 1963 viel het doek voor de fabriek aan de Vestestraat.
Erfgoed en herinnering
Vandaag de dag is van de eens zo bedrijvige fabriek alleen het wit geglazuurde magazijngebouw aan de Vestestraat 18-30 nog over. Het pand heeft een nieuwe bestemming als appartementencomplex, maar de geschiedenis leeft voort. Zo is er in de gevel van Vestestraat 2 nog een gevelsteen met daarop een liggend schaap te zien – het logo van Zaalberg.
Zaalberg-dekens zijn nog altijd geliefd bij verzamelaars en worden herkend aan hun label met het schaap. Ze staan symbool voor kwaliteit, vakmanschap en innovatie – eigenschappen die Zaalberg generaties lang een toonbeeld van Leidse industrie maakten.
Bronnen:
– Stichting Leidse deken – link: http://www.leidsedeken.nl
– RapLeiden – link: https://www.rapleiden.nl/
– Leiden in de Tweede Wereldoorlog – link: https://www.leiden4045.nl/
